Δεν υπάρχει πιο γλυκιά ανάμνηση. Να παρατηρεί κανείς τα αστέρια από την ασφάλεια που προσφέρουν οι μητρικές και πατρικές αγκαλιές. Κάθε επαφή με την αστρονομία μάς γυρίζει πίσω, σε εκείνον τον εαυτό που διψούσε να ανακαλύψει τον κόσμο και τα όριά του. Με αυτό το συναίσθημα του παιδικού ενθουσιασμού, ανηφορίσαμε, ένα γλυκό καλοκαιρινό βράδυ του Αυγούστου, τον δρόμο που οδηγεί στο Αστεροσκοπείο του Θησείου. Στην κορυφή του βραχώδους λόφου των Νυμφών, με προνομιακή θέα προς τον Παρθενώνα, το υπέροχο κτίριο του Θεόφιλου Χάνσεν κρύβει μικρούς θησαυρούς. Λίγο παραπέρα, στην πρόσφατα επισκευασμένη Θόλο, ένα τηλεσκόπιο του 1902 μας βάζει σε μια ατμόσφαιρα του μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν «Ο περίπλους της Σελήνης». Ιδού ένα από τα πιο καλά φυλαγμένα μυστικά της Αθήνας, το οποίο γίνεται σιγά σιγά γνωστό στο εξωσχολικό κοινό χάρις σε ειδικά προγράμματα ξεναγήσεων που πραγματοποιούνται τα τελευταία χρόνια, σε μια προσπάθεια εξωστρέφειας του φορέα.
Πριν από 169 χρόνια…
Στη σιδερένια πόρτα της εισόδου μάς υποδέχεται το προσωπικό του Εθνικού Αστεροσκοπείου, στο οποίο συμμετέχει ο φυσικός του Διαστήματος Δημήτρης Τσιμπίδας. Είναι ένας συμπαθέστατος τριαντάρης που, μαζί με μερικούς ακόμα νέους σε ηλικία επιστήμονες, αναλαμβάνει να παρουσιάσει στους επισκέπτες τον χώρο, τα κτίρια και τα αστρονομικά όργανα. Με τα μαλακά χρώματα του δειλινού και τον ήχο των τζιτζικιών, μας διηγείται την ιστορία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών. Οπως υποψιάζεται κανείς, η ίδρυσή του ταυτίζεται με την περίοδο που ακολούθησε τη σύσταση του νέου ελληνικού κράτους, αλλά και την επιθυμία των εθνικών ευεργετών να δημιουργήσουν στην πρωτεύουσα θεσμούς αντίστοιχους με εκείνους που υπήρχαν στην Ευρώπη.
Στην πρόσοψη υπάρχει η επιγραφή Servare Intaminatum (Να μείνει ανέπαφο) και ο θυρεός της οικογένειας Σίνα. Ο νεαρός αστροφυσικός μάς εξηγεί: «Γύρω στο 1840, ο βαρώνος Γεώργιος Σίνας, τότε πρόξενος της Ελλάδας στη Βιέννη, εκδήλωσε την πρόθεση να κάνει μια δωρεά για την ανάπτυξη της επιστημονικής έρευνας. Ζήτησε τη συμβουλή του φίλου του κ. Prokesh-Osten, πρεσβευτή της Αυστρίας στην Ελλάδα, του οποίου γραμματέας τότε ήταν ο φυσικός και αστρονόμος, καθηγητής Γεώργιος Βούρης. Με τη δική τους προτροπή αποφασίζει να δωρίσει στο ελληνικό κράτος 500.000 δραχμές για την ίδρυση και τον εξοπλισμό του Αστεροσκοπείου στην Αθήνα. Είναι το πρώτο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας μας, το οποίο θεμελιώθηκε το 1842, στις 26 Ιουνίου (8 Ιουλίου με το νέο ημερολόγιο), κατά τη διάρκεια μιας έκλειψης ηλίου. Τα εγκαίνιά του πραγματοποιήθηκαν ακριβώς πριν από 169 χρόνια στις 9 Σεπτεμβρίου/21 Σεπτεμβρίου του 1846».
Αστρονομία και ναυτιλία:
«Ο πρώτος σκοπός του ιδρύματος ήταν να μετράμε την ώρα και να γίνεται επίσης καταγραφή των μετεωρολογικών δεδομένων. Ο σημερινός πρόεδρος του Αστεροσκοπείου, καθηγητής Αστροφυσικής Κανάρης Τσίγκανος, πιστεύει πως ο Σίνας και ο Βούρης είχαν τη διορατικότητα να αντιληφθούν πως η ναυτιλία θα είναι ένας από τους πιο στιβαρούς πυλώνες της ανάπτυξης του νεογέννητου κράτους. Εδωσαν έμφαση στον υπολογισμό της ακριβούς ώρας, διότι χωρίς αυτήν ένα καράβι που έφευγε από τον Πειραιά εκείνη την εποχή δεν μπορούσε να υπολογίσει σωστά το στίγμα του στη θάλασσα με τα ναυτικά χρονόμετρα. Η εθνική ώρα υπολογιζόταν εδώ και διαδιδόταν σε όλη την Ελλάδα». Προτού επισκεφθούμε το εσωτερικό του κτιρίου απολαμβάνουμε την υπέροχη θέα του Ιερού Βράχου από την πίσω πλευρά του κτιρίου που βρίσκεται ακριβώς στην ευθεία του βλέμματος. Στον προαύλιο χώρο υπάρχει μάλιστα και το σημείο μηδέν, όπου υπολογίζονται όλες οι χιλιομετρικές αποστάσεις της Αθήνας με τις πόλεις της περιφέρειας και του εξωτερικού.
Περνώντας το κατώφλι του ιστορικού κτιρίου Σίνα, αντιλαμβάνεται κανείς τη σπουδαιότητα που είχαν αυτά τα πρώτα κτίρια του ελληνικού κράτους για τη δημιουργία της εθνικής ταυτότητας. Επιβλητικά, δωρικά, με κομψό διάκοσμο, έθεταν τα μέτρα της αισθητικής μέσα από τον νεοκλασικισμό. Η συντήρηση του οικοδομήματος έχει γίνει με άψογο τρόπο στο παρελθόν από την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών. Στο εσωτερικό του κτιρίου του Χάνσεν υπάρχουν διάφορες αίθουσες με αστρονομικά όργανα αλλά και μια βιβλιοθήκη που έχει ζηλευτά αποκτήματα. Πού αξίζει να σταθεί κανείς; Στην τεράστια προσφορά ενός από τους διαπρεπείς διευθυντές του ιδρύματος, του Γερμανού Ιουλίου Σμιτ, ο οποίος ανέλαβε τα ηνία το 1858. Εμπλούτισε τη βιβλιοθήκη, τον εξοπλισμό, αλλά έμεινε στην ιστορία της επιστήμης για έναν μοναδικό χάρτη.
Μια βοήθεια που έπιασε τόπο...
Οι επισκέψεις στο Αστεροσκοπείο ξεκίνησαν το 2008. Ομως, από τη δεκαετία του 1980 το τηλεσκόπιο Δωρίδη σταμάτησε να λειτουργεί και παρουσίασε βλάβες στους μηχανισμούς (όχι στον φακό), όπως και στη Θόλο που δεν λειτουργούσε. Ο επικεφαλής του ομίλου ΟΤΕ, Μιχάλης Τσαμάζ, έτυχε να ξεναγηθεί στον χώρο το 2014 και, διαπιστώνοντας τις δυσκολίες, αποφάσισε να βοηθήσει: εξειδικευμένο τεχνικό κλιμάκιο του ΟΤΕ πραγματοποίησε ειδική μελέτη και αποκατάσταση των ηλεκτρικών και μηχανολογικών προβλημάτων στο ιστορικό τηλεσκόπιο και τη Θόλο. Παράλληλα, έγιναν εργασίες συντήρησης και στεγανοποίησης στο κτίριο, ενώ ολοκληρώθηκε και ο ηλεκτροφωτισμός του μονοπατιού για να είναι εύκολη η πρόσβαση στους επισκέπτες. Ο επικεφαλής του κλιμακίου Γιώργος Κλαδούχας λέει στην «Κ» για τις εργασίες που κράτησαν ένα δίμηνο: «Δουλέψαμε πολύ σκληρά για να μπορέσουμε να επιδιορθώσουμε τις βλάβες και ήταν μια μοναδική εμπειρία για εμάς, τους τεχνικούς του ΟΤΕ που συντηρούμε δίκτυα και συσκευές, να δούμε πρώτοι την υπέροχη θέα των πλανητών. Ηταν κάτι που χαράχθηκε στη μνήμη μας. Οσο για τους ηλεκτροφωτισμούς των μονοπατιών, έγιναν τόσο σωστά που μας έχει ζητηθεί να κάνουμε το ίδιο και στην Πνύκα…».
Από τον Ιούλιο Βερν στον Ιούλιο Σμιτ και από την Ακρόπολη στο άπειρο...
Ο Γερμανός που διαδέχθηκε τον Βούρη κατάφερε να ολοκληρώσει τον μνημειακό τοπογραφικό χάρτη της Σελήνης χάρις στην καλή ορατότητα του αττικού ουρανού. Στην τελική του μορφή έχει διάμετρο δύο μέτρα και αποτελείται από 25 τμήματα που στο σύνολό τους απεικονίζουν την ορατή από τη Γη επιφάνεια της Σελήνης. Σχεδιάστηκε με τη βοήθεια του διοπτρικού τηλεσκοπίου Ploessl και συμπεριλαμβάνει πάνω από 32.000 λεπτομέρειες.
«Αν και έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα είναι χρήσιμος ακόμα και σήμερα», μας λέει ο Δημήτρης Τσιμπίδας. «Ηταν γνωστός σε ολόκληρο τον κόσμο και στην αρχική γαλλική έκδοση του μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν “Ο περίπλους της Σελήνης” υπάρχει αναφορά σε αυτόν». Αντίγραφο βρίσκεται στο μουσείο και πράγματι εντυπωσιάζει για τις λεπτομέρειές του. Και αν θέλει να δει κανείς το τηλεσκόπιο, μέσα από τον φακό του οποίου ο Ιούλιος Σμιτ ολοκλήρωσε το κοπιώδες έργο του, δεν έχει παρά να ανεβεί έναν όροφο πιο πάνω. Δυστυχώς δεν είναι σε λειτουργία όπως και η Θόλος στην οροφή.
Το τηλεσκόπιο Δωρίδη:
Αφήνοντας πίσω μας το κτίριο Σίνα, παίρνουμε ακόμα ένα μονοπάτι που είναι διακριτικά φωτισμένο και που μας οδηγεί στο πιο ενδιαφέρον τμήμα της ξενάγησης. Σε μια ξεχωριστή Θόλο που βρίσκεται λίγο μακρύτερα, θα δούμε από κοντά το ιστορικό τηλεσκόπιο Δωρίδη του 1902. «Ο Δωρίδης είχε γεννηθεί και ανατραφεί στη Γαλλία», μας εξηγεί ο αστροφυσικός.
«Δεν είχε επισκεφθεί ποτέ την Ελλάδα και ζούσε έναν μονήρη βίο στο Βουκουρέστι. Ντυνόταν φτωχικά και δεν έβγαινε ποτέ έξω. Οταν πέθανε, το 1866, διαπιστώθηκε πως η περιουσία του ήταν 12.000 φλουριά, τα οποία έκανε δωρεά υπέρ των σκοπών των ελληνικών δημοσίων ιδρυμάτων. Μερικές δεκαετίες μετά τον θάνατό του, τα χρήματα τελικά διατέθηκαν στην Ακαδημία Αθηνών, η οποία προίκισε το Αστεροσκοπείο με αυτό το θαυμάσιο τηλεσκόπιο».
Είναι διοπτρικό τηλεσκόπιο με φακό 40 εκατοστών και εστιακή απόσταση 5 μέτρων. Στον άξονά του έχει σημάδια από σφαίρες από τις συγκρούσεις των Δεκεμβριανών του 1944.
Ο νεαρός επιστήμονας ανοίγει τη Θόλο με το πάτημα ενός διακόπτη και έτσι αποκαλύπτεται ένα τμήμα του καλοκαιρινού ουρανού. Υστερα, με επιδέξιες κινήσεις -καθώς ο μηχανισμός είναι χειροκίνητος- φέρνει το τηλεσκόπιο απέναντι από τη Σελήνη. Για να μπορέσει κανείς να εφαρμόσει το μάτι του στον φακό, πρέπει να ανεβεί μια σκάλα. Το πλάνο ενός τμήματος του δορυφόρου μας φαίνεται ολοκάθαρα. Η συγκίνηση είναι αναπόφευκτη. Αυτός είναι και ο επίλογος της επίσκεψης, σε ένα από τα μικρά και άγνωστα «διαμάντια» της πρωτεύουσας που συνδέει την Ακρόπολη με το άπειρο…
Πηγή: kathimerini.gr